Roken en vapen: extra risico als je diabetes hebt

Op het schoolplein, op straat, bij het uitgaan: steeds vaker zie je jongeren vapen. De vape is populair en daarmee is het aantal jongeren dat rookt toegenomen. Artsen maken zich grote zorgen. Terecht, want roken en vapen zijn schadelijk voor je gezondheid. En als je diabetes hebt, geldt dat dubbel. In dit artikel beantwoorden we veelgestelde vragen over dit belangrijke onderwerp.

Klopt het dat steeds meer jongeren roken of vapen?

Sinds het begin van deze eeuw daalde het aantal jongeren dat rookte. Sinds de komst van de vape is het aantal jongeren dat verslaafd is aan roken of vapen weer toegenomen.

Het RIVM doet regelmatig in samenwerking met het Trimbos-instituut onderzoek naar het rookgedrag van jongeren. 16% van alle middelbare scholieren heeft ooit gerookt, op 16-jarige leeftijd is dat 31%. Een kwart van alle scholieren heeft wel eens gevaped, bij 15- en 16-jarigen is dat 36%. Opvallend: meer meisjes dan jongens vapen. Onderzoek laat zien dat 70% van de jongeren die vapen uiteindelijk ook gaan roken.

Waarom is roken en vapen zo slecht voor jongeren?

Dat komt vooral door de nicotine die ze binnenkrijgen met roken en vapen. De hersenen van jongeren zijn nog in ontwikkeling tot ze 25 jaar zijn. Nicotine verstoort de aanleg van verbindingen in de hersenen. Als die verbindingen op jonge leeftijd niet worden aangelegd, komt dat op latere leeftijd niet meer goed. De schade is dus onherstelbaar. Dat kan leiden tot een verminderde concentratie en allerlei psychische problemen, zoals minder impulscontrole, angststoornissen en depressieve klachten. Roken en vapen kan ook zorgen voor een opgejaagd gevoel, stress en astma. Op lange termijn verhoogt roken ook de kans op kanker; niet alleen longkanker, maar wel twaalf verschillende soorten.

Een ander punt is dat jongeren sneller verslaafd raken dan volwassenen. Het tienerbrein is nog volop in ontwikkeling en de prefrontale cortex (waarmee we verstandige beslissingen kunnen nemen) is nog niet klaar. Maar het beloningscentrum in de hersenen is juist wél af. Bij een snelle bevrediging van behoeftes wordt daar dopamine aangemaakt en dat voelt fijn. Dat maakt een tienerbrein extra gevoelig voor de verslavende werking van nicotine.

Is vapen minder ongezond dan roken?

Sigaretten bevatten teer (kankerverwekkend) en koolmonoxide (dat hartproblemen kan geven). Die schadelijke stoffen zitten niet in een vape. Maar vapes bevatten vaak meer nicotine dan een heel pakje sigaretten! Dat is niet alleen heel erg verslavend, je kunt er ook makkelijk een nicotinevergiftiging door krijgen. Dat kan zorgen voor misselijkheid, duizeligheid en in extreme gevallen zelfs epileptische insulten.

Bovendien zitten er in een vape heel veel andere schadelijke stoffen. Propyleenglycol bijvoorbeeld, dat zorgt voor irritatie van de luchtwegen. Glycerol dat kan zorgen voor gaatjes in je tanden. En fijnstofdeeltjes, chemicaliën en zware metalen zoals nikkel, tin en lood. Onschadelijk voor je gezondheid is vapen dus zeker niet. 

Omdat vapen nog relatief nieuw is, is er over de schade op lange termijn nog weinig bekend. Maar het zou kunnen dat het inademen van schadelijke stoffen je DNA, je hersenen en je organen kan aantasten. Ook is niet bekend of je daar op termijn kanker van kunt krijgen. Wel weten we dat mensen die vapen risico lopen op een nieuwe longziekte: EVALI (E-cigarette or vaping use-associated lung injury). Bij deze longziekte heb je last van hoesten, kortademigheid en pijn op de borst. Uiteindelijk kan dit leiden tot ernstige longschade. Van een paar keer vapen word je meestal niet ziek, maar de klachten treden wel veel sneller op dan bij het roken van gewone sigaretten.

Als je diabetes hebt, is roken en vapen dan extra slecht?

Ja, dat is zeker zo. Roken en vapen tast je bloedvaten aan en geeft een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Diabetes heeft hetzelfde effect – het wordt dus een optelsom. Daardoor is de kans op een hartinfarct of herseninfarct in de toekomst veel groter. Diabetes kan zorgen voor nierproblemen, oogproblemen of voetproblemen en ook die problemen worden erger als je rookt.

Door roken reageert je lichaam minder goed op insuline. Het is dus lastiger om je bloedglucose goed te reguleren. Dat kan zorgen voor een hoger HbA1c en daarmee stijgt de kans op complicaties. Roken bij diabetes zou je levensverwachting met minstens 10 jaar verminderen.

Roken en vapen kan heel fijn voelen als je diabetes hebt. Nicotine zorgt voor de aanmaak van dopamine in je hersenen, een stofje dat zorgt voor een gelukkig gevoel. Je ervaart minder stress – dus ook de zorgen om je diabetes verdwijnen naar de achtergrond. Het gevoel even ‘diabetes-vrij’ te zijn is natuurlijk prettig – maar dat gevoel verdwijnt zodra de nicotine is uitgewerkt. Dan verlang je naar een nieuwe dosis. En om hetzelfde geluksgevoel te krijgen is steeds meer nicotine nodig.

Ben je eenmaal verslaafd, dan is het extra moeilijk om te stoppen met roken wanneer je diabetes hebt. Want als je stopt stijgt het HbA1c vaak en krijg je last van schommelende waarden. Dit kan lang duren, soms wel een paar jaar. En zie het dan maar eens vol te houden… Toch wordt die inspanning op den duur beloond: uiteindelijk zul je betere glucosewaarden hebben dan toen je nog rookte. En voor je gezondheid is niet roken natuurlijk een dikke plus!

Jongeren mogen toch geen sigaretten of vapes kopen?

Dat klopt: aan jongeren onder de 18 jaar mogen helemaal geen sigaretten of vapes worden verkocht. Vapes met een smaakje mogen inmiddels nergens meer verkocht worden, alleen de vapes met tabakssmaak zijn nog toegestaan. Sigaretten en vapes mogen sinds 1 juli 2024 ook niet meer verkocht worden in de supermarkt, avondwinkel, horeca of snackbar en ook niet online via een webshop. Alleen bij een tankstation of tabaksspeciaalzaak kun je nog sigaretten of vapes kopen.

Je zou dus denken dat het best ingewikkeld is als je als tiener wilt roken of vapen. Toch zegt één op de vijf scholieren dat zij hun sigaretten of vapes meestal zelf kopen. Of ze kennen iemand die het voor ze kan regelen. In de praktijk blijkt er dus weinig controle op te zijn en is het dus helemaal niet zo moeilijk om eraan te komen.

Wat kun je als ouder doen?

Het is heel begrijpelijk dat je je als ouder zorgen maakt als je kind rookt of vapet. Een verbod opleggen werkt vaak niet, omdat jongeren graag hun eigen keuzes maken. Maar om die keuzes bewust te maken, hebben ze wel de juiste informatie nodig. Als ouder kun je hierin een belangrijke rol spelen door uit te leggen wat roken en vapen met het lichaam doen.

Hier zijn een aantal tips:

Zorg dat je kind de eerlijke feiten over roken en vapen onder ogen krijgt. Kijk bijvoorbeeld op de website van www.artsenslaanalarm.nl of www.vapenjouwkeuze.nl. Ook deze video van NOS geeft veel duidelijke informatie.

Geef zelf het goede voorbeeld. Dus zelf ook niet roken of vapen – en als je dat wel doet, praat er dan samen over hoe moeilijk het is om te stoppen.

Verbieden, boos worden of straffen heeft weinig zin. Probeer een open gesprek aan te gaan waarin je je zorgen over roken en vapen deelt.

Leg uit hoe de tabaksindustrie werkt en dat veel informatie die jongeren bereikt via de socials niet klopt. Vapen wordt gebracht als gezond alternatief voor de sigaret, maar is dat dus niet.

Laat je kind zelf over zijn gedrag nadenken. Wat vindt hij zelf van roken en vapen? Hoe groot is de groepsdruk op school of in de vriendengroep? Heeft je kind het gevoel mee te moeten doen of is ‘nee’ ook een optie?

Hoe help je je kind bij stoppen met roken?

Geeft je kind aan dat hij zou willen stoppen, zoek dan samen naar hulp. Stoppen met roken en vapen is niet makkelijk, daar kun je dus alle steun bij gebruiken. Praat erover met je (huis)arts of diabetesverpleegkundige. Zij hebben vaak handige tips en weten de juiste adressen.

Er zijn verschillende apps die kunnen ondersteunen bij een stoppoging. Quiddy is bedoeld voor jongeren tussen 16-25 jaar en matcht hen met een leeftijdgenoot die ook wil stoppen. Via de chat kunnen ze elkaar steunen op moeilijke momenten. Kwit is ontwikkeld door wetenschappers en psychologen en heeft de vorm van een spel. Door allerlei doelen te halen kun je je level verhogen. Een mooie optie als jouw kind van gamen houdt.

Op de website www.wequit.nl/jongeren kunnen jongeren onder de 18 jaar zich aanmelden voor een gratis online programma. Via online videogesprekken met een vaste begeleider krijgen ze inzicht in hun rookgedrag en maken ze stap voor stap een einde aan de rookverslaving. Het programma wordt volledig vergoed door de zorgverzekering.

Wil je kind het op eigen kracht proberen? Stoppen met roken lukt vaak het beste als je dat in één keer doet. Prik een datum en ga ervoor. Laat je kind aan al zijn vrienden vertellen dat hij gestopt is, of kijk of hij samen met een vriend of vriendin kan stoppen. Samen sta je sterker op momenten van zwakte. Bouw kleine beloningen in bij het bereiken van een rookvrije week, maand, drie maanden etc. Van al het geld dat je hebt bespaard kun je leuke dingen doen!